Vrijheid ervaart iedereen anders

‘Vrijheid is niet vanzelfsprekend.’ Je hoort en leest het voortdurend rond 5 mei. Ik groeide op in vrijheid, maar na mijn werk in de tbs wist ik dat vrijheid niet vanzelfsprekend is.

Ik werkte in de Langdurige Forensisch Psychiatrische Zorg (LFPZ), een plek waar mensen wonen bij wie een behandeling in de reguliere tbs niet aanslaat. Ik stapte mijn eerste dag met het hart in mijn keel de auto uit. Ik zag de metershoge hekken met prikkeldraad erboven. De twee poortjes, waarvan de tweede pas opende als de eerste gesloten was. De beveiligers, een detectiepoortje en geen deur die zonder pasje opende. Het enige wat ik me afvroeg was: ‘Wat voor mensen zitten hier verscholen, zó beveiligd en zó ver van onze samenleving?’

Het kostte me tijd om onbevooroordeeld te kijken naar de negentig bewoners die toen in de LFPZ woonden. Ook in mijn hoofd zat het heersende stigma over ‘tbs’ers’ diepgeworteld. Want ook tijdens mijn werk hoorde ik steevast dat ‘deze mensen niet meer te helpen zijn en alleen maar geld kosten’. Gelukkig kreeg ik de kans om ze te leren kennen, de verbinding aan te gaan en leerde ik hoe waardevol dat kan zijn.

Je zult het vanaf de buitenkant niet beseffen, maar het hek ziet er héél anders uit vanuit de binnenkant. Het uitzicht en het perspectief zijn anders. Je kijkt naar buiten, naar de wijde wereld, naar de samenleving. Je kijkt naar waar jij als bewoner niet ‘mag’ zijn, of niet hoort. Vaak ging ik wandelen met mensen, dan liepen we langs deze hekken en streken we neer op een bankje bij het hek. Dan praatten we, of zwegen we. Maar kijken naar het hek, dat deden we altijd.

Wat ik zo bijzonder vond, was dat het uitzicht voor iedereen hetzelfde was. Voor hem, voor haar en voor mij. Maar toch zag iedereen iets anders. Ik zag een weiland, zoals alle anderen. Waar ik langs zou rijden met mijn auto, op weg naar huis. Een ander zag een plek waar hij héél graag wilde zijn. Omdat hij terug wilde. Terug de samenleving in, geaccepteerd worden, gezien worden. Dag in, dag uit werkte hij hard met ons en het behandelteam om dat voor elkaar te krijgen. Soms werd hij verdrietig als we samen keken en leek het weiland zo ver weg. Maar dan scheen de zon en zei hij: ‘Jorn, op dat weiland lopen, zonder restricties, dat is wat ik wil en dat gaat me lukken!’

Dáár lopen, dat vraagt nogal wat

Een ander keek met angst naar alles wat zich buiten de hekken afspeelde. Deze persoon zag alleen maar druk. Want dáár lopen, in dat weiland, dat vraagt nogal wat. Je hebt het zelf misschien niet door, maar er zijn veel regels en normen waaraan je moet voldoen. En wat nou als dát precies is wat je niet kunt? Je weet dat je anders bent, maar het lukt je niet om ‘gewoon’ net als de rest te zijn. Hem gaf wonen in de LFPZ rust. De rust dat hij binnen de hekken kan zijn wie hij is. Zonder constant op zijn tenen te moeten lopen.

Telkens op datzelfde bankje keken we door datzelfde hek. Telkens ging het over vrijheid. Rond 5 mei denk ik weer aan de gesprekken op dat bankje. Ik realiseer me hoe persoonlijk vrijheid is. Hoe sommigen niet konden wachten op de vrijheid buiten het hek, en hoe sommigen berusting vonden in de vrijheid binnen het hek. Ik voel me gezegend door de inzichten die zij me gaven. Want ook in Nederland is vrijheid niet vanzelfsprekend. En is het juist aan ons, voor wie dat wel zo is, om dat te beseffen.