Mondverzorging: steeds hetzelfde muziekje werkt geruststellend

Sommige ouderen met dementie en mensen met een verstandelijke beperking vinden de dagelijkse mondverzorging heel vervelend en gedragen zich daarom afwerend tot agressief. Hoe je daar het beste mee omgaat, lees je in de nieuwe richtlijn ‘Mondverzorging’.

“Een niet goed verzorgde mond vermindert de kwaliteit van leven: kiezen en tanden kunnen enorm zeer doen, en daardoor gaat het eten vaak veel moeilijker. En wie rottende tanden of een slechte adem heeft, durft niet voluit te lachen, praat met de hand voor de mond en vermijdt vaak kussen en knuffelen”, zegt Irma de Hoop, verpleegkundig specialist geestelijke gezondheidszorg en algemene gezondheidszorg. Ze werkt als regiebehandelaar op een gerontopsychiatrische en psychogeriatrische afdeling in een verpleeghuis van zorgorganisatie Careyn en ziet daar ook ouderen met een slecht gebit omdat die nooit goed voor hun mond hebben gezorgd.

Uit meerdere onderzoeken blijkt dat de mondgezondheid van zorgafhankelijke cliënten beter kan en beter moet. Want een ongezonde mond is niet alleen pijnlijk en beperkt de sociale omgang met anderen, slechte mondverzorging kan bovendien leiden tot hart- en vaatziekten, longontstekingen, ontregelde diabetes of achteruitgang van het geheugen. Daarom moeten het signaleren van problemen in de mond en een goede uitvoering van de mondverzorging vaste onderdelen zijn van de dagelijkse zorg.

Omdat V&VN in de richtlijn ‘Mondzorg’ uit 2007 praktische handvatten voor verzorgenden en verpleegkundigen miste, heeft zij aangestuurd op de ontwikkeling van een nieuwe richtlijn. Die is vorige maand verschenen. De richtlijn ‘Mondverzorging’ is ontwikkeld door een multidisciplinaire werkgroep en in de eerste plaats geschreven voor verpleegkundigen, verzorgenden, helpenden en begeleiders die werken met cliënten in de langdurige zorg.

Irma de Hoop heeft zich als voorzitter van deze werkgroep hard gemaakt voor een toegankelijke uitleg, maar ook voor heel praktische aanbevelingen. Zoals de praktijkkaart ‘Omgaan met afwerend of probleemgedrag bij de dagelijkse mondverzorging’, die met een overzichtelijk stappenplan handvatten biedt hoe om te gaan met cliënten die angstig, geagiteerd of apathisch reageren op mondverzorging.

Want deze cliënten helpen bij de mondverzorging is niet altijd makkelijk, zeker niet als het ouderen met dementie of mensen met een verstandelijke beperking zijn. Zij begrijpen vaak niet hoe ze zelf goed voor hun gebit moeten zorgen, ze durven dat niet, of vinden het eng als jij ze daarbij wilt begeleiden. Terwijl juist deze cliënten een verhoogd risico hebben op een slechte mondgezondheid. Irma: “Zo kan bepaalde medicatie speekselvorming verminderen, en dat is minder goed voor de tanden.” Een droge mond kan immers leiden tot tandplak, gaatjes en tandvleesontstekingen. “En in de verstandelijk gehandicaptenzorg zie je soms een afwijkend gevormde kaak. Dan is het moeilijker om overal bij te komen.”

Niet te snel opgeven

Bij de dagelijkse mondverzorging staan zelfredzaamheid en eigen regie voorop bij wie dat aankan, benadrukt Irma. “Vertoont je cliënt afwerend gedrag, probeer dan eerst te achterhalen hoe dat komt. Misschien heeft iemand nooit aandacht besteed aan mondzorg en vindt hij het op 85-jarige leeftijd ook niet meer nodig. Dan kun je met motivatietechnieken proberen toch de mondzorg te verbeteren. Vraag iemand met pijn in de mond bijvoorbeeld: wat zou het u opleveren als u dat niet meer hebt? Als iemand antwoordt dat hij dan wel meer kwaliteit van leven zou ervaren, stel dan voor om mondverzorging gewoon eens te proberen en te kijken hoe het bevalt.”

Is je cliënt wilsbekwaam en zegt hij: ik heb geen tanden meer, dus laat die mondzorg maar zitten, dan moet je die wens soms gewoon respecteren, zegt Irma. “Je moet tegelijkertijd ook niet te snel opgeven. Soms moet je de dagelijkse mondverzorging echt stapje voor stapje opbouwen. Zeker bij jonge mensen met een verstandelijke beperking die nog een heel leven met hun tanden moeten doen. En betrek ook de familie en naasten erbij.”

Mondzorghandelingen voordoen

Dankzij de tips op de praktijkkaart ‘Omgaan met afwerend of probleemgedrag bij de dagelijkse mondverzorging’ kun je een heel eind komen en veel problemen ondervangen. Werk je met een cliënt met dementie of een verstandelijke beperking, begin dan met mondzorghandelingen voordoen. Irma: “Vertel daarna in eenvoudige taal wat je bij je cliënt wilt gaan doen, en doe dat vervolgens heel voorzichtig. Spreek met je collega’s af dat jullie altijd hetzelfde stappenpatroon volgen. Zo voorkom je een schrikreactie bij de cliënt als de mondverzorging opeens anders verloopt. Houdt iemand van muziek, dan kun je steeds hetzelfde muziekje opzetten als de mondverzorging gaat beginnen. Dat werkt geruststellend en leidt af.”

De richtlijn 'Mondverzorging' is op aangeven van V&VN en met financiering door het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport ontwikkeld door Stichting Kwaliteitsimpuls Langdurige Zorg (SKILZ).