Risico op bloedingen? Dan graag een beknopte praktijkkaart op zak!

Heeft een cliënt een verhoogd risico op bloedingen, dan moet je als verpleegkundige of verzorgende alert zijn op bijvoorbeeld val- en stootrisico's en extra voorzichtig een katheter wisselen. Helaas wordt een verhoogd bloedingsrisico lang niet altijd vroegtijdig gesignaleerd. Ook ontbreekt vaak belangrijke informatie in het elektronisch cliëntendossier. Dat blijkt uit een knelpuntenanalyse gericht op de zorg voor cliënten met een risico op bloedingen, gemaakt in opdracht van V&VN. “Wordt een zorgprofessional geconfronteerd met een hevige bloeding, dan ontbreekt bovendien vaak de kennis hoe te handelen en zijn de benodigde hulpmiddelen niet altijd aanwezig”, zegt wijkverpleegkundige Wendeline Sluiter, die betrokken was bij de knelpuntenanalyse.

Twee derde van de verpleegkundigen en verzorgenden in de wijkverpleging heeft in het werk te maken met cliënten met een verhoogd risico op bloedingen. Vooral kwetsbare ouderen hebben meer kans op bloedingen: wegens een verminderde mobiliteit, waardoor ze kunnen vallen, maar ook door verkeerd medicatiegebruik, slechte bloedvaten, een slechte huidfunctie en vaak slechte voeding. Ook cliënten die antistollingsmedicatie gebruiken, cliënten met wonden en overige cliënten met een valrisico hebben een hoger risico op het ontstaan van bloedingen. En het komt nogal eens voor bij oncologiepatiënten, vult wijkverpleegkundige Wendeline aan. “Zo was ik pas bij een patiënt met een tumor in de keel die maar doorgroeit. Dan is er een risico op een terminale bloeding omdat de bloedvaten kunnen klappen.”

Risico niet altijd gesignaleerd

Helaas zijn de risico’s lang niet altijd bekend. Wendeline: “Het komt voor dat een arts het risico op bloedingen niet signaleert. Is dit wel gesignaleerd en met de cliënt en familie besproken, dan wordt het niet altijd gecommuniceerd met de zorgprofessionals in de wijkverpleging. Weten wij niet dat een bepaalde cliënt meer kans heeft op een bloeding, dan komt het niet bij ons in het zorgplan te staan. En dan zijn de wijkverpleegkundigen en verzorgenden daar dus niet alert op.” Terwijl het juist dan belangrijk is om bijvoorbeeld extra voorzichtig te zijn met het wisselen van een katheter of bij het aantrekken van steunkousen.

Als er vervolgens onverwacht een bloeding plaatsvindt, kan dat leiden tot paniek en een crisissituatie. Zeker als je niet precies weet hoe je moet handelen. Er bestaan twee internationale richtlijnen, maar dat weet niet iedere zorgprofessional en dan ontbreekt soms essentiële kennis. “Zo was er eens een andere meneer met keelkanker in de wijk. Bij hem was het risico op bloedingen wél gesignaleerd en de verpleegkundige die de zorg voor meneer moest coördineren had een mooi stappenplan gemaakt voor als dat zou gebeuren”, vertelt Wendeline. “Meneer was ingelicht, de familie was ingelicht en het zorgteam was op de hoogte en had voorbereidingen getroffen. Toch ontstond er grote angst onder de zorgverleners, elke keer als ze bij meneer naar binnen moesten voor zorg.”

Zelf heeft Wendeline ook eens hevige bloeding bij een cliënt meegemaakt. “Dat gebeurde bij een jonge vrouw met een maagtumor. Ik wist dat bij haar een bloeding zou kunnen ontstaan omdat ik ook palliatief verpleegkundige ben, maar dat gebeurt eigenlijk maar zelden. Maar bij deze mevrouw lag die tumor blijkbaar op een plaats waardoor een bloedvat heel snel zou kunnen klappen. En dat wist ik niet. Dus die mevrouw is overleden aan de bloeding. Dat was uiteraard een heel vervelende situatie, voor de familie, voor haar jonge kinderen… Toen dacht ik wel: jongens, als we dit nu allemaal beter gaan signaleren en communiceren, dan zijn we al een heel eind verder.”

Wel het medicijn, maar geen spuitjes

Ze beaamt dat onvoldoende beschikbaarheid van middelen een ander belangrijk knelpunt in de zorg voor deze cliënten is. “Neem het eerdere voorbeeld van de meneer met keelkanker: toen hij inderdaad een bloeding kreeg, wilden we hem meteen sederen. Het medicijn was in huis, maar er waren geen spuitjes en naalden en er was ook geen uitvoeringsverzoek. Kijk, als zo’n bloeding optreedt waar jij bij bent, bel je zo snel mogelijk de arts. Geeft de arts jou vervolgens de opdracht om te spuiten, maar je hebt dat niet op papier staan, wat doe je dan? Ik ben als palliatief verpleegkundige ervaren en zou in overleg met de familie dus wel spuiten – waarbij zij dan getuige zijn. Maar een minder ervaren zorgverlener?”

In de conclusie van de knelpuntenanalyse staat dan ook dat verzorgenden en (wijk)verpleegkundigen behoefte hebben aan een landelijke zorgrichtlijn, en een klinische les, bijscholing of cursus over de zorg voor deze cliënten. Maar het liefst willen de meesten daarnaast een beknopt en praktisch stappenkaartje, zodat ze precies weten wat er moet gebeuren als een cliënt plotseling een hevige bloeding krijgt.