Zorg ook voor jezelf

Hoe geef je je patiënt iedere dag weer de beste zorg, zonder daarbij jezelf uit het oog te verliezen? Dat blijkt vaak een opgave in deze tijd van personeelstekorten en hoge werkdruk. Twee verpleegkundigen en een verzorgende vertellen over hun ervaringen en geven tips. “Werken in de zorg betekent niet automatisch dat je alle stress goed aankunt. Wij zijn ook maar mensen.”

Meer dan twintig jaar werkt Ellen van Wolven als verpleegkundige op een afdeling kinderoncologie. Met hart en ziel, zoals ze zelf zegt. Al ligt de werkdruk hoog. Ellen: “Juist dat maakt het werk ook uitdagend. Steeds klinkt er ergens een bel, heeft een patiëntje hulp nodig of zijn ouders overstuur. Soms zijn kinderen zo getraumatiseerd door handelingen als het verwisselen van een infuusnaald dat dit veel langer duurt dan normaal. Als ze erg ziek zijn, geef je extra intensieve zorg en aandacht. Dan merk je wel meteen dat de dienstlijst krap is. Want het andere werk loopt gewoon door.”

Lange tijd kan Ellen het prima aan. Tot de tegenslagen zich opstapelen. Ze krijgt ernstige gezondheidsklachten als gevolg van – naar later blijkt – vitamine B12-tekort, haar moeder wordt ongeneeslijk ziek en op haar afdeling verandert veel na een reorganisatie: verschillende ervaren collega’s vertrekken naar een andere locatie. Daarbovenop komen nog de toenemende registratieverplichtingen en personeelstekorten. “Je hebt keihard extra mensen nodig, maar ze zijn er gewoonweg niet.”

De stress slaat stevig toe. “Ik voelde me steeds zenuwachtig en heel moe. Continu ging ik mijn werk dubbelchecken, wat ook weer druk gaf. Ik sliep slecht.” Als ze de nachtdiensten niet langer aankan, maar vrijstelling daarvoor geen optie blijkt, neemt ze uiteindelijk ontslag. “Met bloedend hart.”

Rugpijn door werkdruk

Lidy Wieskamp, arboverpleegkundige op de afdeling HR Gezondheid van het Amsterdamse OLVG, herkent veel in dit verhaal. De hoge werkdruk is tegenwoordig de belangrijkste uitdaging waarmee verpleegkundigen te maken krijgen, weet ze. “Door het personeelstekort en de zorg die steeds complexer wordt. Ik hoor ook vaak dat teams uit elkaar vallen door het hoge verloop. Daarmee verdwijnt het gevoel van binding, de oude sfeer, het weten wat je aan elkaar hebt.” Ze ziet vooral overbelastingsklachten als overspannenheid en burn-out voorbij komen. “Zojuist nog vertelde iemand me dat haar lichaam totaal leeg is, helemaal op. Van slapen rust ze niet meer uit.”

Zelfs fysieke klachten waarmee verpleegkundigen bij Lidy aankloppen, blijken regelmatig door werkdruk veroorzaakt. Rugproblemen bijvoorbeeld. “Stel: een patiënt moet zijn bed uit. Dan kun je het best een tilhulp halen, of kijken wat die patiënt zelf nog kan. Maar dat duurt allemaal wat langer. Verpleegkundigen zijn dan soms geneigd om toch zelf maar te tillen – het is immers druk.”

Ze wijst erop dat het voor veel werknemers ook thuis aanpoten is. “De kinderen vragen aandacht, er moet gekookt worden, je hebt je sport- en privéafspraken. In de hele maatschappij merk je dat er bijna geen rust meer is. Ja, dan vallen mensen om. Voor dit werk moet je fysiek en mentaal sterk zijn. Daar moet je echt aandacht aan besteden.”

Toch weet ze zich goed staande te houden. Daar heeft ze wel een paar verklaringen voor. Dorien: “Allereerst heb ik het thuis goed voor elkaar. Mijn moeder is gastouder voor onze kinderen en mijn man doet veel in het huishouden. Ik kan op hem leunen als het druk is op het werk. Verder voelen we in ons team allemaal dezelfde verantwoordelijkheid, we zetten sámen de schouders eronder. Als het te veel wordt, bespreken we het onderling. Dat scheelt al, we steunen elkaar.”

Ze onderstreept bovendien het belang van meedenken met de organisatie. ‘Minder werkdruk door meer zeggenschap’, vermeldt ze nadrukkelijk in haar Twitter-bio. Dorien: “Als verzorgenden moeten we onze stem luider laten horen om processen te verbeteren. Bij ons werden bijvoorbeeld veel taken puur bij de verpleegkundigen neergelegd, zoals het pakken van opiaten. Dat heb ik aangedragen bij de Vvar. Nu zijn ook wij geschoold, zodat we niet steeds een verpleegkundige hoeven te bellen. Dat scheelt iedereen tijd.”

Grenzen aangeven

Arboverpleegkundige Lidy signaleert dat er in steeds meer zorgorganisaties aandacht is voor duurzame inzetbaarheid, ook in het OLVG. “We hebben onder andere een counselor, een vitaliteitscoach, een ergonoom die naar de inrichting van werkplekken kijkt, coaches voor het beter omgaan met stress en planning, en verder is er yoga, stoelmassage en loopbaancoaching. Als iemand gezondheidsklachten heeft, zoals bijvoorbeeld handeczeem, zoeken we helemaal uit hoe dat komt. We willen voorkomen dat mensen uitvallen.”

Een paar concrete adviezen heeft ze ook paraat. Met stip op één: je grenzen aangeven. “Sommige verpleegkundigen durven geen nee te zeggen. Dat moet je leren, anders kloppen ze steeds bij jou aan. Dus heb je al zes dagen gewerkt, zeg dan over een zevende: ‘Dat kan ik er echt niet meer bij hebben.’ Tip twee: probeer eens even niks te doen na een dag vol prikkels. Kijk uit het raam in de trein, in plaats van op je telefoon. Plan eens een dag echte rust in. En probeer lichamelijk fit te blijven, door een bushalte verder te lopen, een halfuurtje te fietsen, de trap te nemen. Mensen denken hier te weinig over na. Opeens is het op, terwijl je dat niet voelde aankomen.

Ellen benoemt dat ook. “Stress onderdrukt onder andere je vermogen om te plannen, overzicht te houden, flexibel te blijven en te relativeren. Je werkgeheugencapaciteit vermindert drastisch. Hierdoor kun je minder goed je werk doen.”

Tegenwoordig is ze werkzaam als stresscoach, gespecialiseerd in het begeleiden van verpleegkundigen. “Coaching helpt overzicht, logica en creativiteit weer terug te brengen”, zegt Ellen. “Je kunt niet altijd iets doen aan wat je overkomt, maar wel hoe je ermee omgaat. Daar zit veel ruimte.”

Kijk ook eens op www.blijfinzetbaar.nl.

Vanaf begin 2020 kun je reageren op berichten via het nieuwe verenigingsplatform van V&VN. Wil je nu al een reactie kwijt? Praat mee op social media.